Pregled upravljanja ambalažnim otpadom u Srbiji (2010-2012)

Opšte napomene

Agencijа za zaštitu životne sredine počelа je 2010. godine prikupljanje i obradу podataka o ambalaži i ambalažnom otpadom i iste je publikovala u odgovarajučim godišnjim Izveštajima o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (u daljem tekstu Izveštaji).

Analizom pomenutih podataka (Izveštaja) u daljem tekstu dajemo osnovne zaključke koji se tiču ključnih parametra upravljanja ambalažnim otpadom:

• Ostvarivanje Nacionalnih ciljeva,
• Učešće obveznika u upravljanju ambalažnim otpadom,
• Količinama amblažnog otpada stavljenog na tržište, i
• Sakupljenih i ponovo iskorišćenih količina ambalažnog otpada.

Takođe dajemo i analizu uticaja Nacionalnih ciljeva na sam process upravljanja ambalažnim otpadom.

Ostvarenje Nacionalnih ciljeva

Ispunjenost zbirnih opštih Nacionalnih ciljeva za 2010, 2011 i 2012. kao i specifičnih Nacionalnih ciljeva za 2012. godinu (svih operatera) dati su u narednoj tabeli.

Učešće preduzeća u upravljanju ambalažnim otpadom

U narednoj tabeli prikazani su podaci o broju preduzeća koja su svoje obaveze prenela nekom od operatera sistema upravljanja ambalažnim otpadom, preduzeća koja samostalno upravljaju ambalažnim otpadom i preduzeća koja su van sistema urpravljanja ambalažnim otpadom.

	2010	2011	2012
Broj preduzeća uključenih u sisteme	492	1069	1306
Broj preduzeća koja sama upravljaju svojim otpadom	1	1	/
Broj preduzeća van sistema	263	324	232

Analizom podataka iz prethodne tabele može se zaključiti:

• Da se broj preduzeća koja ispunjavaju zakonsku obavezu povećava, i
• Sve veći broj preduzeća prenosi svoje obaveze na nacionalne operatere.

Količine amblažnog otpada stavljenog na tržište

U narednoj tabeli prikazani su podaci o količinama ambalaže plasirane na tržište Srbije

	2010	2011	2012
Preduzeća u sistemima (t)	294,014.9	334,257.0	340,409.3
Preduzeća koja sama upravljaju svojim otpadom (t)	6,531.2	3,769.9	*
Preduzeća van sistema (t)	2,790.7	5,662.7	3,836.7

* Preduzeće sa dozvolom za samostalno upravljanje ambalažnim otpadom prenelo svoje obaveze na nacionalne operatere.

Analizom podataka iz prethodne tabele može se zaključiti:

• Prijavljena količina ambalaže plasirane na tržište je u porastu, što ukazuje na sve veće poštovanje zakonske obaveze od strane preduzeća,
• Najveća količina ambalaže plasirana na tržište Republike Srbije zbrinuta je od strane nacionalnih operatera, i
• Količine ambalaže koja su preduzeća van sistema plasirala na tržište su generalno u opadanju.

Sakupljene i ponovo iskorišćene količine ambalažnog otpada.

U narednoj tabeli prikazani su podaci o prikupljenim i ponovo iskorišćenim količinama ambalažnog otpada od strane operatera i preduzeća koje ima dozvolu za samostalno upravljanje ambalažnim otpadom.

	2010	2011	2012
Operateri sistema upravljanja ambalažnim otpadom (t)	15,294.0	49,764.8	67,915.8
Preduzeća koja sama upravljaju svojim otpadom (t)	171.0	222.8	/
Izvan sistema operatera i samostalnog upravljanja (t)	68,622.2	34,342.1*	16,171.4*
UKUPNO:	84,087.2	84,087.2	84,087.2

* Nažalost podaci za količine preuzetog i ponovno iskorišćenog ambalažnog otpada izvan sistema operatera i samostalnog upravljanja za 2011. i 2012. godinu nisu dostupni tako da su za ove godine projektovane količine iz 2010. godine.. Ovo je „najgori scenario“ odnosno razumno je očekivati da je u 2011. i 2012. godini došlo do rasta količine preuzetog i ponovno iskorišćenog ambalažnog otpada izvan sistema operatera i samostalnog upravljanja odnosno i do rasta ukupno preuzetog i ponovno iskorišćenog ambalažnog otpada.

Analizom podataka iz prethodne tabele može se zaključiti:

• Povećava se količina ambalažnog otpada koja je preuzeta i ponovo iskorišćena, i
• Ukupna količina preuzetog ambalažnog otpada je predata na ponovno iskorišćenje.

Uticaj nacionalnih ciljeva na upravljanje ambalažnim otpadom

Na osnovu dostupnih informacija može se reći da od samog početka praktične implementacije Zakona o ambalaži i ambalažnom otpadu (od 2010 godine) u Srbiji postoje kapacitet za tretman (reciklažu i iskorišćenje) značajnih količina AO.

Ako za period od 2010. do 2012. godine uporedimo podatke o dostupnim kapacitetima za tretman sa podacima o sakupljenim (i tretiranim) količinama operatera sistema upravljanja AO po osnovu postavljenih, uočavamo priličnu disproporciju u količinama (vidi narednu tabelu).

	2010 [t/god]	2011 [t/god]	2012 [t/god]
Kapaciteti za reciklažu	292,700	292,700	306,100
Kapaciteti za energetsko iskorišćenje			27,300
UKUPNO:	292,700	292,700	333,400

	2010 [t/god]	2011 [t/god]	2012 [t/god]
Operateri sistema upravljanja ambalažnim otpadom (t)	15,294.0	49,764.8	67,915.8
Preduzeća koja sama upravljaju svojim otpadom (t)	171.0	222.8	/
Izvan sistema operatera i samostalnog upravljanja (t)	68,622.2	34,342.1	16,171.4
UKUPNO:	84,087.2	84,087.2	84,087.2

Osnovni razlog ove disproporcije između dostupnih kapaciteta za tretman i sakupljenih (i tretiranih) količina leži u relativno niskim Nacionalnim ciljevima.

Kao ključni razlog nisko postavljenih Nacionalnih ciljeva najčešće se od starne samih operatera sistema pominje nedostatak kapaciteta za sakupljanje (i razvrstavanje).

U tom smislu interesantno je uporediti podatke o ukupno sakupljenim (i tretiranim) količinama AO i količinama sakupljenim (i tretiranim) preko sistema operatera i to za period od 2010. do 2012. godine (vidi narednu tabelu).

U podataka iz predhodne tabele se jasno vidi da je pogrešan argument da je za nisko postavljene Nacionalne ciljeve odgovoran nedostatak kapaciteta za sakupljanje (i razvrstavanje), jer ni u 2012. godini količine AO sakupljene (i tretirane) preko sistema operatera nisu dostigle vrednost za ukupno sakupljene (i tretirane) količine AO iz 2010. godine.

Nisko postavljeni Nacionalni ciljevi odnosno relativno veliki kapaciteti za sakupljanje i tretman ambalažnog otpada su po principu ponude i potražnje doveli do pojave da se od trenutka uvođenja Nacionalnih ciljeva, naknade za upravljanje AO koje operateri naplaćuju klijentima kod pojedinih operatera nisu menjale ni u cilju inflatorne korekcije a kod pojedinih operatera čak su se u pojedinim godinama naknade i smanjivale.

Sa druge strane ovakvo kretanje naknada za upravljanje AO dovelo je do smanjenja visina stimulacija koje operateri daju svojim sakupljačima.

To je imalo za posledicu da pomenute stimulacije na tako niskom nivou nisu mogle da obezbede dovoljno sredstava za razvoj složenijih sistema primarnog razvrstavanja primarnog AO (pre svega otpada iz domaćinstva) kao što su više-materijalni sistemi sa sakupljanjem sa ivičnjaka (varijanta „suvo-mokro“) i više-materijalnih sitema sa izbacivanjem (donošenjem) otpada.

Na žalost na ovako nepovoljne trendove uticali su i pojedini operateri kroz tržišno ponašanje koje se graniči sa „nelojalnom konkurencijom“:

• Stalnim „podvlačenjem“ svojih naknada za upravljanje AO ispod onih kod konkurencije, i
• Odobravanjem nerealnih rokova plaćanja (na godinu ili čak dve godine) određenom broju klijenata.

što je dovelo do toga da su takvi operateri da bi nadoknadili smanjenje prihoda usled smanjenja naknada prema klijentima, AO uglavnom obezbeđivali radom sa ne-komunalnim AO.

Iz svih tih razloga u dosadašnjim aktivnostima operatera sistema odnosno u primeni Zakona o ambalaži i ambalažnom otpadom dominiralo je sakupljanje (i tretman) tzv. nekomunalnog odnosno komercijalnog AO (sekundarnog i tercijarnog AO) (vidi narednu tabelu).

Vrsta AO / Kol.[t]	2010		2011		2012
	kom	ne-kom	kom	ne-kom	kom	ne-kom
Papir/Karton	1,067.00	7,773.75	9,020.20	36,202.90	10,148.70	26,970.00
Plastika	2,208.43	3,091.22	5,981.40	10,360.60	7,957.50	5,170.60
Staklo	43.00	1,025.53	4,747.40	4,749.20	5,672.10	1,958.50
Metal	20.00	5.10	255.90	1,287.40	481.30	3,839.70
Drvo	0.00	60.00	0.00	1,733.70	0.00	3,663.50
Ostalo	0.00	0.00	0.00	0.00	0.00	0.00
UKUPNO:	3,338.43	11,955.60	20,004.90	54,333.80	24,259.60	41,602.30

Vrsta AO / Udeo[%]	2010		2011		2012		Srednja vrednost
	kom	ne-kom	kom	ne-kom	kom	ne-kom	kom	ne-kom
Papir/Karton	6.98%	50.83%	12.13%	48.70%	15.41%	40.95%	11.51%	46.83%
Plastika	6.98%	50.83%	12.13%	48.70%	15.41%	40.95%	11.52%	14.00%
Staklo	0.28%	6.71%	6.39%	6.39%	8.61%	2.97%	5.09%	5.36%
Metal	0.13%	0.03%	0.34%	1.73%	0.73%	5.83%	0.40%	2.53%
Drvo	0.00%	0.39%	0.00%	2.33%	0.00%	5.56%	0.00%	2.76%
Ostalo	0.00%	0.00%	0.00%	0.00%	0.00%	0.00%	0.00%	0.00%
UKUPNO:	21.83%	78.17%	26.91%	73.09%	36.83%	63.17%	28.52%	71.48%

* U odnosu na ukupno preuzet AO (komunalni + nekomunalni)

Odnos sakupljenog (i tretiranog) komunalnog i ne-komunalnog AO kod operetra sistema je 28,5% : 71,5%

Ovaj odnos je još nepovoljniji za komunalni AO ako se uzme u obzir činjenica da je verovatno i veći deo papira/kartona (više od 85%) u komunalnom AO poreklom iz komercijalnog sektora (iz radni, prodavnica, ugostiteljstva, itd.) odnosno suštinski pripada tzv. ne-komunalnom AO.

Uzimajući prethodno u obzir realni odnos sakupljenog (i tretiranog) komunalnog i ne-komunalnog AO kod operetra sistema je oko 18,75% : 81,25%.